W ostatnich latach obserwujemy wciąż rosnącą, zwłaszcza wśród młodzieży, popularność internetowych portali społecznościowych oraz telefonów komórkowych. Z szerokiej gamy możliwości tych mediów – jak publikowanie oraz komentowanie zdjęć i filmów, a także komunikacja między użytkownikami – korzysta już niemal 90% nastolatków w wieku 14–17 lat. Najczęściej zakładają konto na Facebooku (78,4%) Serwisy społecznościowe rzadziej wymieniane przez młodzież to Twitter, GG Network, NK, Fotka, Grono, Photoblog, Myspace i inne.

Zaskakująca jest popularność portali społecznościowych wśród młodszych internautów – 68% dzieci w wieku 7–14 lat odwiedza serwis Facebook, mimo że formalnie jest on dostępny dla osób, które ukończyły 13 lat. W Polsce wśród dzieci i młodzieży bardzo wysoka jest również popularność telefonów komórkowych – badania wskazują, że posiada je aż 83% 10-latków. Młodzi ludzie przy użyciu telefonów często łączą się z internetem. Codzienne łączenie się w ten sposób z siecią deklaruje 55% uczniów III klas szkół gimnazjalnych, a brak połączeń -- jedynie co piąty uczeń. Dużą popularność urządzeń mobilnych z dostępem do sieci potwierdzają deklaracje rodziców, według których 55% dzieci wieku gimnazjalnym posiada własny telefon lub tablet z dostępem do Internetu. Połowa z nich łączy się z siecią w domu, 20% poza domem za pośrednictwem wifi, 18% – pakietu abonamentowego, a co piąty nie korzysta z możliwości mobilnego dostępu do sieci. Według wielu badań korzystanie z serwisów społecznościowych oraz telefonów komórkowych korzystnie wpływa na rozwój młodych ludzi – kształci ich umiejętności komunikacyjne, społeczne oraz techniczne. Jednak brak odpowiedzialności młodych internautów, nieumiejętność przewidywania skutków swoich działań, duża podatności na presję rówieśniczą, sprawia, że korzystanie z nowych mediów wiąże się dla nich z licznymi zagrożeniami, mogącymi przynieść bardzo poważne konsekwencje.

Cyberprzestrzeń – nie zawsze przyjazna

Cyberprzemoc  to takie zachowanie, które krzywdzi emocjonalnie drugiego człowieka. Osoby, które stosują cyberprzemoc używają do tego celu Internetu lub telefonów komórkowych.
W przeciwieństwie do przemocy fizycznej, cyberprzemoc nie zostawia śladów na ciele, nie można jej zatem stwierdzić gołym okiem. Osoby doświadczające tego zjawiska czują się zranione, upokorzone, odczuwają wstyd, strach a przede wszystkim bezradność. Rzadko mają odwagę zwierzyć się komuś ze swoich problemów. Cierpią w samotności.
Cyberprzemoc może przybierać różne formy. Najczęstsze jej przejawy to:

• ośmieszanie, obrażanie, poniżanie, zastraszanie kogoś przy pomocy mediów elektronicznych;
• podszywanie się pod kogoś na portalach społecznościowych, na blogach, wiadomościach e-mail, komunikatorach;
• włamanie się na czyjeś konto ( np. pocztowe, w portalu społecznościowym, komunikatora);
• publikowanie oraz rozsyłanie filmów , zdjeć, informacji o obraźliwym lub ośmieszającym charakterze;
• tworzenie kompromitujących stron internetowych lub blogów;
• pisanie obraźliwych komentarzy na blogach, forach, portalach społecznościowych.

Niebezpieczny charakter tych działań wiąże się także z tym, że materiały umieszczone w Internecie bardzo trudno stamtąd usunąć, często jest to wręcz niemożliwe. W związku z tym ofiary cyberprzemocy czują się medialnie napiętnowane, co może prowadzić do poważnych konsekwencji takich jak załamania nerwowe, depresje, a  nawet wypadki samobójstw.

Bezwzględność sprawców cyberprzemocy często wynika z ich poczucia anonimowości w sieci. Czują się bezkarni, choć coraz częściej zdarza się jednak, że za swoje czyny odpowiedzialność ponoszą.

Z własnego podwórka

Z badań przeprowadzonych wśród uczniów gimnazjum wynika, że aż 74% ankietowanych, korzysta z Internetu przez 3 i więcej godzin dziennie. Umieszcza ich to w gronie intensywnych użytkowników. Te wyniki nie dziwią, gdy widzi się coraz więcej młodych ludzi (nie tylko gimnazjalistów) z oczami wlepionymi w ekran telefonu w każdej niemalże wolnej chwili.
75% deklaruje znajomość definicji cyberprzemocy, a równe 50% twierdzi, że doświadczyło jej osobiście. Formy tego zjawiska to przeważnie wulgaryzmy(29%), ośmieszanie(29%), poniżanie(24%). Rzadsze przypadki to : zastraszanie, włamania/kradzież kont, rozsyłanie kompromitujących materiałów. Dosyć zaskakujące są odczucia młodych ludzi wobec cyberprzemocy. Aż 41% ignoruje ją całkowicie, uważa, że to „nic takiego”, 21% dopuszcza czasami jej stosowanie „ dla żartu”, 11% „nie ma nic przeciwko”.
Jedynie 27% badanych, którzy doświadczyli tego zjawiska „ przejmuje się i szuka pomocy”.
Jednak poważniej dostrzegają już skutki cyberprzemocy – 27% wskazuje na możliwość samobójstwa, a 20% wystąpienie depresji. Pojedyncze odpowiedzi wskazywały na złe samopoczucie, kompleksy, czy agresję. Odnosząc się do odpowiedzi udzielonych na wcześniejsze zagadnienie, sądzić należy, że wiedzę o skutkach cyberprzemocy uczniowie czerpią z doniesień medialnych.

Do kogo zwróciliby się o pomoc młodzi ludzie gdyby stali się ofiarami cyberprzemocy?
46% do rodziców, po 24% do kolegów i nauczyciela, 20% do policji, a 15% do rodzeństwa. W tym pytaniu można było zakreślić więcej niż jedną odpowiedź, z czego uczniowie korzystali.

Na pytanie dotyczące proponowanych sposobów przeciwstawienia się cyberprzemocy odpowiedzieli jedynie nieliczni ankietowani. Ich pomysły to „brak reakcji”, „usunięcie anonimowości”, „usunięcie konta”, „kara”, „blokada”, „nieużywanie Internetu”, „ochrona danych”, „powiadomienie policji”.

Z powyższych danych wynika, że zjawisko cyberprzemocy zagościło w naszej kulturze i nie należy go lekceważyć. Przeciwdziałanie negatywnym treściom wymaga stanowczych kroków zarówno ze strony nauczycieli, wychowawców a przede wszystkim rodziców, którzy powinni mieć świadomość tego w jaki sposób ich dzieci korzystają z Internetu, skoro przed ekranem komputera, czy telefonu spędzają tak wiele czasu, jak to deklarują w ankiecie.

Okiem Temidy

Z informacji uzyskanych z Komendy Powiatowej Policji w Dąbrowie Tarnowskiej wynika, że w związku ze zjawiskiem cyberprzemocy w 2016 roku na terenie działania KPP w Dąbrowie Tarnowskiej stwierdzono i zakończono 4 sprawy z kategorii:

• Posługiwania się cudzymi danymi osobowymi za pośrednictwem sieci internetowej w celu uzyskania pożyczki;
• Działania, które sprowadzało się do przełamania zabezpieczeń w postaci haseł i w konsekwencji uzyskania dostępu do informacji zapisanych na koncie poczty elektronicznej;
• Oszustw na internetowych platformach cyfrowych służących do zakupu towarów.

W 2017 roku KPP w Dąbrowie Tarnowskiej prowadziła 2 sprawy związane z przełamaniem zabezpieczeń w postaci hasła i w konsekwencji uzyskania dostępu do informacji zapisanych na portalu społecznościowym oraz platformie internetowej służącej do zakupu towarów.

Mimo że wymienione sprawy nie dotyczą w typowo „szkolnym” aspekcie zjawiska cyberprzemocy, to dąbrowska Policja prowadzi także liczne działania profilaktyczne przeciwdziałające temu zjawisku. Realizowany jest program profilaktyczny pn. „Zagrożenia w sieci – profilaktyka, reagowanie.” Działania ukierunkowane są na pracę z młodzieżą szkolną, rodzicami dzieci oraz gronem pedagogicznym. W ramach tego programu w lutym obchodzony jest „Dzień Bezpiecznego Internetu – Safer Internet Day” przypominający wszystkim uczestnikom programu o bezpieczeństwie w sieci. Te działania wpisują się w rządowy program ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem Bezpieczniej”. Podczas spotkań z policjantem dzieci, młodzież, rodzice i nauczyciele uzyskują wiedzę na temat potencjalnych zagrożeń w Internecie, uzależnień od portali społecznościowych i gier internetowych czy też prawidłowego zabezpieczenia prywatnych danych, które chcemy umieścić w sieci.
Realizując opisane powyżej działania w 2016 r. dąbrowscy policjanci przeprowadzili spotkania z 1759 osobami, zaś od początku 2017 r. do chwili obecnej już z 2049.

W opinii Komendanta Powiatowego Policji w Dąbrowie Tarnowskiej liczba zaistniałych przestępstw opisywanego rodzaju przez ubiegłe lata nie stanowiła dominującego problemu, jednak mając na względzie szybkość rozwoju technologicznego społeczeństwa, postępującą informatyzację oraz powszechny dostęp do sieci globalnej, policjanci KPP w Dąbrowie Tarnowskiej, doceniając wagę problemu, podejmują szereg akcji profilaktycznych.

Opracował:
Paweł Golemo